۱۶ مرداد ۱۴۰۳
انواع دستکش کار و کاربردهای هر یک
انواع دستکش کار و کاربردهای هر یک — راهنمای جامع برای انتخاب محافظت مناسب دست
مقدمه
دستها بهعنوان یکی از حیاتیترین اعضای بدن در فعالیتهای روزمره و حرفهای، در معرض خطرات متنوعی قرار دارند. حفاظت صحیح دستها نه تنها از بروز جراحات و بیماریهای حاد جلوگیری میکند، بلکه کارایی، دوام و راحتی افراد را نیز افزایش میدهد. انتخاب دستکش مناسب نیازمند آگاهی از انواع مواد، طراحیها و کاربردهای هر نوع دستکش است. در این مقاله بهصورت جامع و حرفهای به معرفی انواع دستکشهای کار، ویژگیها، مزایا، محدودیتها و کاربردهای متداول آنها میپردازیم تا بتوانید در محیطهای کاری مختلف تصمیمگیری آگاهانهتری داشته باشید.
- دستکشهای چرمی (Leather Work Gloves)
شرح و مواد سازنده:
- معمولاً از چرم گاو، چرم خوک یا چرم گوساله تهیه میشوند.
- انواعی شامل دستکشهای تمام چرمی، دستکشهای چرمی با پشت پارچهای (split leather with fabric back) و دستکشهای چرم گاو مخصوص جوشکاری.
ویژگیها و مزایا:
- مقاومت بالا در برابر ساییدگی و پارگی.
- دوام زیاد و مناسب برای کارهای سنگین.
- نسبتاً مقاوم در برابر گرمای متوسط.
- قابلیت تنفس بهتر نسبت به مواد مصنوعی.
معایب و محدودیتها:
- مقاومتی محدود در برابر مواد شیمیایی و برشهای بسیار تیز (بیش از حد).
- در شرایط مرطوب یا خیس، عملکرد و دوام ممکن است کاهش یابد.
- نیاز به مراقبت و نگهداری (نرمکنندهها، خشک نگه داشتن) برای حفظ طول عمر.
کاربردها:
- ساختوساز و مشاغل بنایی.
- کار با ابزارهای دستی سنگین و بلند مدت.
- کشاورزی، باغبانی و حملونقل کالاهای سنگین.
- برخی انواع مخصوص جوشکاری برای حفاظت در برابر جرقه و حرارت سطحی.
- دستکشهای پارچهای و با پوشش لاتکس/نیتریل/پُلیاورتان (Coated Fabric Gloves)
شرح و مواد:
- هسته داخلی از پارچههایی مانند پنبه، پلیاستر، نایلون یا ترکیبات نخ.
- روکشهای سطحی از لاتکس، نیتریل، پلیاورتان (PU) یا PVC برای بهبود چسبندگی، آببندی یا مقاومت در برابر سایش.
ویژگیها:
- سبکی و راحتی بالا، تنفس مناسب برای دست.
- گزینههای با چسبندگی خوب (نیتریل یا PU) برای کارهای دقیق و مونتاژ.
- قیمت مقرونبهصرفه و طیف گستردهای از کاربریها.
معایب:
- مقاومت محدود در برابر برشهای شدید و مواد شیمیایی خورنده (البته نیتریل نسبت به لاتکس مقاومت شیمیایی بیشتری دارد).
- دمای بالا را تحمل نمیکنند.
کاربردها:
- مونتاژ قطعات الکترونیکی و دقیق.
- کارهای بستهبندی و بارگیری سبک.
- کار با قطعات روغنی یا چرب (روکش نیتریل بهتر است).
- کارهای تعمیراتی سبک و نگهداری.
- دستکشهای نیتریل (Nitrile Gloves) یکبارمصرف و چندبارمصرف
شرح:
- از ترکیبات مصنوعی نیتریلی درست میشوند و جایگزین مناسبی برای لاتکس در موارد آلرژی هستند.
- در دو نوع نازک یکبارمصرف و نوع ضخیمتر برای استفادههای چندبارمصرف وجود دارند.
ویژگیها:
- مقاوم در برابر سوراخ شدن و پارگی بیشتر از لاتکس و وینیل.
- مقاومت شیمیایی مناسب در برابر روغنها، حلالهای آلی و برخی مواد شیمیایی.
- بدون پروتئینهای لاتکس (ایمن برای افراد حساس).
معایب:
- حساسیت کمتر نسبت به مواد شیمیایی قوی؛ برای مواد خاص باید نوع خاص بررسی شود.
- در دماهای بسیار بالا یا تماس مستقیم با شعله مناسب نیست.
کاربردها:
- آزمایشگاهها، تشخیص پزشکی و کاربردهای بهداشتی.
- صنایع غذایی، بستهبندی و خدمات آشپزخانه.
- کارگاههای مکانیکی و تعمیراتی که با روغن و هیدروکربنها سروکار دارند.
- نقاشی با حلالهای سبک و کار با مواد شیمیایی نهچندان قوی.
- دستکشهای لاتکس (Latex Gloves)
شرح:
- از پروتئینهای طبیعی لاتکس ساخته میشوند و انعطافپذیری و حساسیت لمسی بالایی دارند.
ویژگیها:
- فیت دقیق و حس لمسی مناسب؛ مناسب برای کارهایی که دقت بالای انگشتها لازم است.
- قیمت نسبتاً پایین در نمونههای یکبارمصرف.
معایب:
- ممکن است باعث حساسیتها و آلرژیهای پوستی (واکنش به پروتئین لاتکس) شود.
- مقاومت شیمیایی پایینتر نسبت به نیتریل در برابر برخی حلالها و روغنها.
کاربردها:
- پزشکی، دندانپزشکی و خدمات مراقبت بهداشتی.
- کارهای آزمایشگاهی با مواد شیمیایی سبک.
- کاربردهای دقیق مانند کارهای جراحی یا مونتاژ قطعات حساس.
- دستکشهای وینیل (Vinyl Gloves)
شرح:
- از PVC بدون لاتکس ساخته میشوند و معمولاً ارزانقیمتترین دستکشهای یکبارمصرف هستند.
ویژگیها:
- مناسب برای تماس کوتاهمدت و محیطهای کمخطر.
- بدون آلرژیهای مرتبط با لاتکس.
معایب:
- مقاومت مکانیکی و شیمیایی پایینتر از نیتریل و لاتکس.
- راحتی و تطابق کمتری نسبت به لاتکس و نیتریل؛ احتمال پارگی بیشتر.
کاربردها:
- خدمات غذایی و آمادهسازی که تماس با خوراکیها دارند.
- نظافتهای سبک و کارهای بهداشتی عمومی.
- شرایطی که نیاز به حفاظت بسیار قوی نیست ولی نیاز به یک مانع بهداشتی وجود دارد.
- دستکشهای ضدبرش (Cut-resistant Gloves)
شرح و مواد:
- از فیبرهای تکنیکی مقاوم مانند هایتک، آرامید (Kevlar)، HPPE (پلیاتیلن با چگالی بالا) یا ترکیب فیبرها ساخته میشوند.
- ممکن است با پوششهای نیتریل یا PU پوشش داده شوند.
ویژگیها:
- حفاظت در برابر برش، خراش و سوراخ شدن توسط اشیاء تیز.
- درجات حفاظت مختلف بر اساس استانداردهای مقاومتی (مثلاً ANSI/ISEA یا EN388).
معایب:
- بعضی نمونهها ممکن است حساسیت لمسی را کاهش دهند.
- وزن و ضخامت بسته به درجه محافظت افزایش مییابد.
کاربردها:
- صنایع فلزی، کار در کارگاههای برش، شیشهکاری، بستهبندی با تیغه.
- کار با ورقهای فلزی تیز، لبههای برنده و ابزار برش.
- دستکشهای مقاوم در برابر حرارت (Heat-resistant / Thermal Gloves)
شرح و مواد:
- از مواد عایق مانند Kevlar، Nomex، پشم مخصوص یا لایههای سیلیکونی ساخته میشوند.
- طراحی برای مقابله با دماهای بالا، جرقهها و تماس کوتاهمدت با سطوح داغ.
ویژگیها:
- محافظت در برابر سوختگی و گرمای تابشی.
- برخی انواع برای تماس مستقیم با سطوح داغ تا دماهای مشخص مناسباند (باید مشخصات دما خوانده شود).
معایب:
- معمولاً کمتر در برابر برش مقاوماند مگر اینکه بهصورت ترکیبی باشند.
- ضخیمتر و ممکن است حس لامسه را کاهش دهند.
کاربردها:
- صنایع جوشکاری، ریختهگری، کار با اجاقها و فرهای صنعتی.
- صنایع شیشهسازی و فلزکاری که تماس با گرمای زیاد وجود دارد.
- دستکشهای مقاوم در برابر سرما (Cold-weather / Insulated Gloves)
شرح:
- دارای لایههای عایق و گاهی پوشش ضدآب برای حفظ گرمای دست در دماهای پایین.
- مواد شامل فومهای عایق، پشم و قشرهای بیرونی مقاوم در برابر آب و باد.
ویژگیها:
- حفظ گرما و جلوگیری از یخزدگی یا کاهش کارایی ناشی از سرمای شدید.
- طراحی برای گرفتن ابزار در شرایط سرد.
معایب:
- ضخیم بودن و کاهش حساسیت لمسی.
- نه همه انواع آنها برای کار در دماهای بسیار پایین با رطوبت بالا مناسباند.
کاربردها:
- حملونقل در هوای سرد، کارهای فضای باز در زمستان.
- صنایع نفت و گاز در مناطق سردسیر.
- ماهیگیری، کار بنادر و ساختوساز فصلی.
- دستکشهای مقاوم در برابر مواد شیمیایی (Chemical-resistant Gloves)
شرح و مواد:
- از موادی مانند نیتریل، ویتون (Viton)، نئوپرن، بوتیل یا PVC ساخته میشوند. هر ماده مقاومت ویژهای نسبت به گروه خاصی از مواد شیمیایی دارد.
ویژگیها:
- محافظت در برابر نفوذ و نفوذپذیری مواد سوزاننده، اسیدها، بازها و حلالها.
- طول عمر و ضخامت متغیر براساس exposure (تماس) و نوع ماده شیمیایی.
معایب:
- انتخاب نوع مناسب نیازمند شناسایی دقیق ماده شیمیایی است؛ یک نوع دستکش برای همه مواد مناسب نیست.
- ممکن است انعطافپذیری و حس لمسی را کاهش دهند.
کاربردها:
- آزمایشگاههای تحقیقاتی و صنعتی.
- صنایع شیمیایی، پالایشگاهها و کار با مواد خورنده.
- پاکسازی صنعتی و کار با حلالهای قوی.
- دستکشهای با پوشش ضد الکتریسیته ساکن (ESD/Anti-static Gloves)
شرح:
- طراحی شده برای جلوگیری از تخلیههای الکتروستاتیک که میتواند به قطعات الکترونیکی حساس آسیب بزند.
- معمولاً از ترکیب الیاف مخصوص و مواد رسانا یا نیمهرسانا ساخته میشوند.
ویژگیها:
- کنترل و تخلیه بار الکتریکی به زمین.
- حفظ حساسیت لمسی و قابل استفاده در مونتاژ الکترونیک.
معایب:
- محافظت مکانیکی بالایی ارائه نمیدهند؛ بیشتر برای محافظت الکترونیکی مفیدند.
- نیاز به استفاده در کنار کفشها و دیگر تجهیزات ESD برای اثربخشی کامل.
کاربردها:
- مونتاژ و تعمیر مدارهای الکترونیکی و تجهیزات حساس.
- کار در اتاقهای پاک (Cleanrooms) و صنایع نیمههادی.
- دستکشهای پزشکی/جراحی (Surgical Gloves)شرح:
- دستکشهای بسیار دقیق و یکبارمصرف که از لاتکس یا نیتریل ساخته میشوند.
- دارای استانداردهای سختگیرانه برای استریل بودن، نفوذناپذیری و حساسیت لمسی.
ویژگیها:
- فیت و حساسیت بالا؛ پاسخگو برای حرکات ظریف جراحی.
- استریل و بررسی شده برای سوراخ یا نارسایی.
معایب:
- تنها برای محیطهای پزشکی و اعمال جراحی یا کنترل استریل مناسباند.
- حساسیت لاتکس در برخی افراد.
کاربردها:
- اتاقهای عمل، پروسیجرهای پزشکی، تزریقات و نمونهگیری.
- دستکشهای یکبارمصرف سبک (Disposable Poly / PE Gloves)
شرح:
- از پلیاتیلن یا سایر پلیمرهای ارزان ساخته میشوند. عموماً نازک و یکبارمصرف.
ویژگیها:
- بسیار ارزان و مناسب برای استفادههای کوتاه و سریع.
- مناسب برای جلوگیری از تماس مستقیم با آلودگیهای سطحی.
معایب:
- مقاومت مکانیکی و شیمیایی بسیار کم.
- نه برای کارهای دقیق یا بلندمدت مناسباند.
کاربردها:
- سرویسهای غذایی سریع، بررسی اجناس، کارهای تمیزی ساده.
راهنمای انتخاب دستکش مناسب (گامبهگام)
- شناسایی خطرات: ابتدا نوع خطرات را مشخص کنید — مکانیکی (سایش، برش، پارگی)، شیمیایی، حرارتی، بیولوژیکی، الکتریکی یا ترکیبی از چند خطر.
- درجه و شدت تماس: آیا تماس کوتاهمدت، مکرر یا طولانیمدت است؟ آیا تماس مستقیم با مواد خورنده وجود دارد؟
- نیاز به حساسیت لمسی: در کارهای دقیق باید دستکشهایی با حساسیت لمسی بالا (لاتکس، نیتریل نازک، PU-coated) انتخاب شوند.
- اندازه و تطابق: دستکش باید اندازه مناسب داشته باشد؛ دستکشهای گشاد کارایی و ایمنی را کاهش میدهند.
- استانداردها و آزمایشها: بررسی استانداردهای ملی و بینالمللی مانند EN388 (مقاومت مکانیکی)، EN374 (محافظت شیمیایی)، ASTM یا ANSI برای ویژگیهای لازم.
- راحتی و تنفسپذیری: برای شیفتهای طولانی، دستکش تنفسپذیر اهمیت دارد تا تعریق و ناراحتی کاهش یابد.
- نگهداری و عمر مفید: دستکشهای چرمی نیاز به نگهداری دارند؛ دستکشهای یکبارمصرف باید طبق مقررات دفع شوند.
- تست میدانی: قبل از انتخاب نهایی، نمونهای از دستکشها را در شرایط کاری واقعی آزمایش کنید تا از تناسب، چسبندگی و راحتی اطمینان حاصل شود.
نکات ایمنی و مدیریتی
- آموزش کاربران: کارگران باید طرز استفاده صحیح، پوشیدن و درآوردن دستکش، و محدودیتهای هر نوع دستکش را بدانند.
- بررسی و تعویض منظم: دستکشها باید بهطور منظم از نظر سایش، سوراخ و آسیب بررسی شوند و در صورت نیاز تعویض گردند.
- تطابق با پروتکلهای بهداشتی: در آزمایشگاهها و مراکز درمانی، استانداردهای استریل و دستورالعملهای دفع باید رعایت شود.
- ثبت سوابق: در صنایع حساس، ثبت نوع دستکشها، تاریخ تعویض و نتایج تستهای کیفیت برای انطباق با استانداردها اهمیت دارد.
- ترکیب تجهیزات حفاظت فردی (PPE): دستکش تنها یک جزء از سیستم حفاظتی است؛ استفاده همزمان از محافظ چشمی، ماسک، لباس مقاوم و سایر تجهیزات در صورت لزوم ضروری است.
جمعبندی
انتخاب دستکش مناسب یک فرایند مبتنی بر شناخت دقیق خطرات محیط کار، نیازهای عملکردی و استانداردهای ایمنی است. انواع متنوعی از دستکشها وجود دارد که هر یک مزایا و محدودیتهای خاص خود را دارند: از دستکشهای چرمی مقاوم برای کارهای سنگین گرفته تا دستکشهای نیتریل برای مواجهه با روغن و حلالها، و از دستکشهای ضدبرش برای کار با ابزار تیز تا نمونههای شیمیایی تخصصی برای محافظت در برابر مواد خورنده. با رعایت مراحل انتخاب و توجه به نکات ایمنی، میتوان سطح ایمنی، کارایی و راحتی کارکنان را بهطور چشمگیری افزایش داد.
اگر میخواهید، میتوانم:
- یک جدول مقایسهای با جزئیات فنی (مواد، مقاومت در برابر عوامل مختلف، محدوده دما و قیمت تقریبی) آماده کنم.
- نمونههایی از استانداردهای EN یا ANSI مرتبط را با شرح سطح حفاظت بیاورم.
- برای محیط کاری مشخص شما (مثلاً کارگاه فلزی، آزمایشگاه شیمی یا آشپزخانه صنعتی) پیشنهادهای دقیق دستکش را ارائه دهم.
